Okres przedszkolny wielu osobom kojarzy się głównie z zabawą, co oczywiście nie jest do końca błędnym myśleniem. Myśląc o przedszkolu, wyobrażamy sobie dzieci, które budują wieże z klocków na dywanie lub układają puzzle przy stoliku. Często nie zdajemy sobie jednak sprawy, że poprzez te zabawy dziecko wykonuje ciężką pracę, która później rzutować będzie na całe jego życie.

Czym jest motoryka mała i dlaczego jest ważna?

Rodzice, którzy zapisują dzieci do przedszkola, w pewnym momencie spotykają się z sytuacją, w której nauczyciel informuje o przeprowadzonych obserwacjach dziecka. Zdarza się, że padają wówczas słowa, które brzmią niezrozumiale i rodzic nie wie, nad czym powinien z dzieckiem pracować. 

Takim stwierdzeniem może być motoryka mała i choć brzmi niepozornie, jest to ogromny wysiłek, jaki wykonują wszystkie przedszkolaki. Ważnym zadaniem rodziców i nauczycieli jest codzienne wspieranie dzieci w tym wysiłku.

Czym jest motoryka mała? 

Motoryka mała to nic innego, jak precyzyjne ruchy dłoni i palców. Ruchy te mają niewielki zakres i wymagają od dziecka dużego skupienia i koncentracji. Przede wszystkim musimy sobie zdać sprawę z tego, że za ich pomocą dźwigamy ciężary, popychamy przedmioty lub je przeciągamy. Możemy wykonywać także ogrom czynności bardziej szczegółowych: pisanie, szycie, krojenie, obieranie, wycinanie, wiązanie, zapinanie guzików i suwaków, malowanie. Zaniedbanie motoryki małej może prowadzić do trudności z pisaniem oraz wykonywaniem czynności precyzyjnych.

Rozwój motoryki małej jest ściśle związany z rozwojem motoryki dużej, czyli sprawności całego ciała. Dopiero, kiedy dziecko osiągnie właściwy etap motoryki dużej, może osiągnąć także kolejny etap w rozwoju motoryki małej. Rozwój ten zawsze postępuje od środka naszego ciała do zewnątrz, czyli najpierw rozwijają się mięśnie położone blisko kręgosłupa, później mięśnie ramion, przedramion, dłoni i na końcu palców. Większość mięśni odpowiedzialnych za ruchy dłoni znajduje się w przedramieniu. Jeśli będą one słabe, nie można liczyć na silny uchwyt dłoni. Nieprawidłowe napięcie mięśniowe w obrębie szyi, łokci, ramion i przedramion także może być przyczyną kłopotów z pisaniem. Dlatego tak istotne jest dostarczanie małym dzieciom dużej dawki ruchu.

Osiągnięcia przedszkolaków w zakresie motoryki małej

Już w okresie niemowlęcym możemy zauważyć próby chwytania i manipulowania przedmiotami. W wieku około 3 miesiąca dziecko potrafi złapać zabawkę i trzymać ją przez chwilę w rączce. Około 5 miesiąca życia dziecka – zabawka ta może się już przemieszczać z ręki do ręki, a około 6 miesiąca – dziecko manipuluje już zabawką na różne sposoby.

Około 1. roku życia dziecko nieporadnie łapie przedmiot w chwycie tzw. pęsetkowym, czyli pomiędzy kciukiem i palcem wskazującym. Od tego momentu osiąga coraz większe sukcesy w manipulowaniu zabawkami, kredkami, a nawet sztućcami.

Wraz z rozpoczęciem trzeciego roku życia dziecko powinno już umieć posługiwać się bez przeszkód łyżką i widelcem oraz pić z kubka; narysować: pionową i poziomą linię, koło oraz krzyżyk, zbudować wieżę z 8 klocków, czy dopasowywać klocki do otworów we właściwym kształcie. Ogromnym osiągnięciem trzylatka jest także samodzielne wykonywanie podstawowych czynności higienicznych, takich jak: mycie rąk i twarzy oraz wycieranie ich w ręcznik, a przede wszystkim korzystanie z toalety.

Czterolatki stają się coraz bardziej samodzielne w czynnościach samoobsługowych. Rzadko potrzebują pomocy podczas ich wykonywania. Osiągają także coraz większą sprawność w zakresie grafomotoryki: rysują po śladzie, zamalowują powierzchnię kartki bądź jej wyznaczony fragment, potrafią narysować linię, koło, kwadrat lub prostokąt i krzyżyk, lepią z plasteliny proste kształty (np. bałwana). Przedszkolaki w tym wieku mogą próbować rysować proste rysunki, np. dom, drzewo, misia. Tworzą coraz więcej zróżnicowanych budowli z klocków. 

Pięcio- i sześciolatki potrafią już w pełni samodzielnie ubrać się i rozebrać, zapiąć guziki, a czasami nawet zasznurować buty. Wykonują wszystkie czynności higieniczne bez pomocy dorosłego – mycie rąk, twarzy i zębów, wycieranie się ręcznikiem, korzystanie z toalety, a nawet czesanie włosów grzebieniem lub szczotką. 

Ćwiczenia grafomotoryczne wykonują coraz dokładniej. Nie wychodzą już za linię podczas wypełniania konturu, często są gotowe na naukę pisania. Zaczynają tworzyć rysunki tematyczne w taki sposób, że dorosły rozpoznaje poszczególne elementy znajdujące się na nich. Ruchy dłoni stają się coraz bardziej precyzyjne. Pięcio- i sześciolatki do pisania i rysowania używają głównie dłoni, manipulując nadgarstkiem. Ruchy ich palców nie są jeszcze na tyle precyzyjne. Przedszkolaki w tym wieku mogą już bez przeszkód pomagać w prostych czynnościach kuchennych: smarowanie chleba, krojenie miękkich owoców i warzyw na większe kawałki.

Jak kształtować motorykę małą w domu?

Ćwiczenia z zakresu motoryki małej są naprawdę różnorodne. Coś co nam – dorosłym może wydawać się nudne, nieciekawe, dla dziecka może okazać się świetną zabawą i ciężką pracą zarazem. Chciałabym zaznaczyć także, że do tego typu zabaw nie musimy kupować drogich zabawek. Wystarczą proste rzeczy, które mamy na przykład w kuchni. Bardzo prostą i zajmującą zabawą jest segregowanie. Do tej zabawy wystarczy: groch, fasola, ryż, makaron (różnego rozmiaru i rodzaju). Jest to ćwiczenie rozwijające przy okazji umiejętności matematyczne (gdyż możemy liczyć posegregowane rzeczy) oraz zapoznające dzieci z fakturami przedmiotów. 

Lubianą przez przedszkolaki zabawą jest lepienie z plasteliny, ciastoliny lub innych mas, brudzenie rąk cieczą nienewtonowską lub kaszoliną (ciastolina z kaszy manny). Wiele przepisów można znaleźć w internecie.

Warto tu wykorzystać foremki do wycinania ciastek, różnego rodzaju wałki czy nawet koraliki i cekiny, dzięki którym wytwór dziecka będzie dla niego bardziej atrakcyjny. Warto zwrócić uwagę, że im młodsze dziecko, tym bardziej trzeba uważać, aby któryś z przedmiotów nie został połknięty.

Nawlekanie to kolejna z czynności, jaką możemy zaproponować przedszkolakowi. Wystarczy trochę makaronu typu penne, guziki lub koraliki z dużą dziurką i sznurek. Dzieci mogą spędzać przy tej czynności dużo czasu. Zostając przy temacie koralików, warto wspomnieć także o zabawce, która jest niezwykle prosta, a w ostatnich latach stała się nawet bardzo popularna. Jest to propozycja dla starszych przedszkolaków, choć widziałam koraliki w większych rozmiarach dla młodszych dzieci. Jakie koraliki mam na myśli? Koraliki Hama, które można zaprasować i tak uwiecznić obrazek, który stworzyło dziecko. Tutaj dodatkowym atutem jest pęseta, której używanie bardzo wspomaga rozwój motoryki małej.

Ciekawą, jednak nieco zapomnianą zabawą dla starszych przedszkolaków jest też kalkowanie. Choć najlepsza do tego będzie kalka kreślarska, można spróbować przekopiować obrazek na papierze śniadaniowym. 

Warto angażować przedszkolaki w prace domowe takie jak: krojenie miękkich warzyw i owoców, wieszanie i przypinanie prania klamerkami, obieranie owoców i warzyw,do których nie potrzebny jest ostry nóż (np. mandarynki, cebula).

Propozycji ćwiczeń motoryki małej jest naprawdę wiele, jedynie od naszej wyobraźni i kreatywności zależy, na co pozwolimy dziecku i jakie zabawy mu zaproponujemy.

P. Katarzyna – Akademia Małych Einsteinów