Człowiek to istota społeczna, aby istnieć, działać i prawidłowo się rozwijać potrzebuje kontaktów z innymi. Współpraca jest niezbędna, by każdy z nas mógł prawidłowo funkcjonować w rodzinie, pracy oraz społeczeństwie. 

O dziecięcej współpracy rozpoczęto pisać dopiero w XX w. Wcześniej istniało błędne przekonanie o skłonności dzieci do podporządkowywania się dorosłym, bądź tendencji do rywalizacji z rówieśnikami. Dziecko w wieku przedszkolnym postrzegano jako egocentryczne, niezdolne do współpracy i współdziałania. Wśród kompetencji kluczowych XXI w. wyróżnić można współpracę. W dokumencie Rady Unii Europejskiej z 2018 r. zwraca się szczególną uwagę, że w naszym szybko zmieniającym się społeczeństwie wyjątkowo ważne jest posiadanie takich umiejętności jak zdolność do współpracy, umiejętność rozwiązywania konfliktów, krytycznego myślenia, kreatywnego myślenia i samoregulacji.  

Pojęcie współpracy jest bliskie pojęciu współdziałania, kooperacji, a także wspólnotowości. „Współpraca to forma działania zbiorowego, będącego zespołowym wykonywaniem działań, wspólnym rozwiązywaniem problemów i wspólnym osiąganiem celów”. Współpraca to nie tylko i wyłącznie wspólne rozwiązywanie problemów, ale także zdolność tworzenia więzi wśród członków grupy. Jest to możliwe dzięki dzieleniu się z innymi swoimi myślami, doświadczeniami i emocjami. 

Heinz Rudolph Shaffer wyróżnia trzy rodzaje uczenia się poprzez współpracę w grupie rówieśniczej:

  • Tutoring rówieśniczy (uczenie się wzajemne) – jedno dziecko pomaga drugiemu, ucząc je i  dając mu wskazówki;
  • Uczenie się przez współpracę — dzieci w parach lub zespołach pracują nad rozwiązaniem, mogą rozdzielać między sobą części zadania, niemniej jednak wszyscy dążą do osiągnięcia wspólnego celu.
  • Współpraca rówieśnicza- dwoje dzieci otrzymuje zadanie do wykonania, posiadają zbliżoną wiedzę początkową. Proces uczenia się to wspólne odkrywanie. Według badań Roberta E. Slavina dziecko, które rozwiązuje problem wspólnie z innym, osiąga wyniki lepsze niż podczas samodzielnego rozwiązywania. 

Jak wygląda kształtowanie współpracy w Akademii Małych Einsteinów?

Mając na uwadze dziecięcą potrzebę współdziałania i nawiązywania relacji z rówieśnikami współpraca to jeden z głównych filarów dominujących w Akademii Małych Einsteinów. Każda dziecięca zabawa rozwija współpracę. Zadaniem nauczycieli jest w odpowiedni sposób ukierunkować ją, proponując wspólne zabawy, skupiające się na  nawiązywaniu relacji  i wzmacniające pewność siebie. 

W naszej Akademii stosujemy wiele metod i działań rozwijających umiejętność współpracy u najmłodszych. A oto kilka z nich: 

  1. Korzystamy z elementów planu daltońskiego, którego jednym z filarów jest WSPÓŁPRACA. Kształtujemy współpracę, wykorzystując w naszej pracy np. sygnalizator planu daltońskiego. Na sygnalizatorze: światło czerwone — oznacza pracę samodzielną, oraz światło zielone — gdy dzieci mogę poprosić o pomoc nauczyciela, żółte światło — pracę w parach (to właśnie podczas współpracy w parach dzieci mogą sobie nawzajem pomóc w rozwiązaniu zadań, a pomoc koleżeńska jest bardzo skutecznych sposobem nauki).
  2. Zamieniamy tradycyjne gry oparte na rywalizacji na zabawy i gry kooperacyjne. Dzieci nie rywalizują między sobą, a  starają się zdobyć wspólnie jak największą liczbę punktów, czyli grają do jednej bramki. Gry kooperacyjne uczą negocjować, dyskutować i współpracować ze sobą tak, aby cała grupa  mogła odnieść sukces.
  3. Pracujemy metodą projektu, której głównym celem jest angażowanie dzieci w przebieg zajęć, rozwijanie umiejętności społecznych oraz nauka współpracy i samodzielności. 
  4. Cyklicznie realizujemy  zajęcia z Treningu Umiejętności Społecznych (TUS), które w swoim programie skupiają się na trenowaniu umiejętności współpracy. 

W pracy z dziećmi stosuje wiele gier i zabaw rozwijających umiejętności współdziałania. Poniżej kilka moich ulubionych 🙂

  • Wspólne tworzenie rysunku – dzieci otrzymują arkusz papieru i jedną kredkę. Ich zadaniem jest wspólne wykonanie rysunku (obowiązuje zasada brak komunikacji werbalnej- dzieci nie ustalają, co planują narysować). Pod koniec zabawy nauczyciel rozmawia z dziećmi, co było dla nich łatwe, a co sprawiło trudność. 
  • Zabawa z wykorzystaniem chusty Klanzy – bieganie pod chustą. Dzieci trzymają chustę za uchwyty i delikatnie falują. Prowadzący zabawę podaję różne reguły, które wskazują, które dzieci mają przebiec pod chustą i zamienić się miejscem np. wszyscy, którzy mają różową bluzkę itp. 
  • Zabawa ruchowa pt. Wspólnie wstajemy – dzieci siedzą wspólnie w siadzie skrzyżnym odwrócone do siebie plecami. Łączą się, splatając ramiona, następnie próbują równocześnie wstać. 
  • Zabawa z piłką – dzieci w parach rzucają do siebie piłkę w tle gra muzyka o zmiennej dynamice, zadaniem dzieci jest podawać piłkę tak, aby reagowały na zmianę rytmu muzyki oraz ruchu partnera. 
  • Poplączmy się! – dzieci stają w kole, zamykając oczy i wyciągając przed siebie dłonie. Osoba prowadząca łączy dowolnie dłonie ze sobą, tak aby każdy kogoś trzymał. Dzieci otwierają oczy i próbują wyplątać się do pozycji wyjściowej (koło). Ważnym warunkiem jest to, że nie można puścić się podczas rozplątywania. 

Możemy zatem zadać sobie pytanie, które zostało przytoczone na początku artykułu: Dlaczego umiejętność współdziałania jest ważna? Umiejętność współpracy jest ważna, ponieważ jest to kompetencja pożądana, którą warto, ćwiczyć i trenować już w wieku dziecięcym, a która stwarza okazje do: 

  • Nawiązywania relacji z innymi, 
  • komunikacji werbalnej i niewerbalnej,
  • wyrażania opinii, uczuć, emocji,
  • rozwiązywania problemów i radzenia sobie z konfliktami,
  • stosowania się do reguł i zasad w grupie.

P. Dominika, nauczyciel  z Akademii Małych Einsteinów

Artykuł został napisany na podstawie źródeł:

  1. A. Rybińska, K. Kuszak, Współpraca dzieci w wieku przedszkolnym Zmieniające się konteksty i perspektywy.
  2. K.W. Vopel, Umiejętność współpracy w grupach Zabawy i improwizacje.